Cửa bức bàn là gì?

Cửa bức bàn là một cấu kiện không thể thiếu trong kết cấu nhà gỗ, không chỉ có tác dụng che chắn mà còn được coi là bộ mặt của ngôi nhà. Tại bài viết dưới đây, chúng tôi sẽ cùng bạn đi tìm kiểu chi tiết cửa bức bàn là gì? Ý nghĩa của cửa bức bàn trong tổng thể căn nhà cổ truyền, cũng như nhiều điều thú vị khác, mời bạn theo dõi.

Cửa bức bàn là gì?

Cửa bức bàn hay còn gọi là cửa bích bàn là chi tiết cấu kiện nằm giữa hai cột của một gian nhà, ngăn cách các khoảng không gian sinh hoạt bên trong và bên ngoài của ngôi nhà.

Trên mỗi bộ cửa thường có nhiều cánh, số cánh cửa thường là số chẵn : 2, 4, 6 tùy thuộc theo diện tích không gian nhà gỗ. Trong đó, bộ cửa bức bàn 04 cánh là phổ biến nhất, 4 cánh này được ghép lại với nhau bằng cối quay, dễ dàng tháo rời.

Mỗi cánh cửa theo chiều cao thường được chia thành 5 khoảng, bao gồm:

• 03 khoảng nhỏ là lá cổ ở trên – giữa – dưới cùng của cánh cửa
• 02 lá pano có chiều cao lớn hơn. Trên các là pano thường có chạm khắc hoa văn hoặc là để trơn. 
• Pano là hai miếng gỗ lớn nằm ở giữa được chạm khắc hoa văn hoặc để trơn. Lá cổ chính là 3 miếng gỗ nằm xen kẽ với pano.

Cấu tạo cửa bức bàn

• Cánh cửa bức bàn : có 2 loại, mỗi loại sẽ phù hợp với những kiểu nhà riêng. Trong đó loại cửa ghép sẽ được dùng trong nhà ở, còn cửa thượng song hạ bản thì thường được sử dụng ở các đình chùa hoặc nhà thờ họ.
• Cối cửa bức bàn : đây là loại cửa nhà gỗ cổ nên không hề sử dụng bản lề như các  loại cửa hiện đại ngày nay. Mà cửa bức bàn sẽ sử dụng cối quay có thể tháo rời rất thuận tiện cho việc di chuyển, thêm 1 ưu điểm nữa là cửa cũng không bị xệ cánh hay bị xô lệch.
• Khóa cửa bức bàn : khóa cửa bức bàn trước đây được thiết kế theo dạng then cài và có thanh chốt. Tuy nhiên hiện nay thì các loại cửa bức bàn hiện đại đã được thay thế bằng khóa kim loại nhằm đảm bảo tính an toàn cho ngôi nhà cũng như gia chủ.

Ý nghĩa cửa bức bàn

Cửa bức bàn được hình thành với tác dụng đơn thuần là để che chắn. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển của nhà gỗ cổ truyền Việt Nam, cửa bức bàn dần được cải tiến và mang tính thẩm mỹ cao, cũng như mang trong mình nhiều ý nghĩa văn hóa rất sâu sắc. 

Cửa bức bàn được thiết kế có bậc cấp phân biệt trong nhà với ngoài nhà. Bậc cấp được thiết kế với một độ cao vừa phải, để người ngoài khi vào trong nhà phải cúi đầu để ý tránh vấp ngã, qua đó thể hiện sự tôn kính của người khách với chủ nhà và gia tiên trong nhà.

Giải thích cửa bức bàn là gì?

Cửa bức bàn là kiểu cửa cổ trong các công trình nhà gỗ cổ truyền của Việt nam. Không gian để làm cửa thường là giữa 02 cột của một gian nhà gỗ truyền thống. Trên mỗi bộ cửa cửa thường có nhiều cánh, và thường số cánh cửa là số chẵn : 2,4,6. Phổ biến nhất là mỗi gian thường có 04 cánh.

Điều đặc biệt của loại cửa này là các cánh cửa được ghép lại với nhau bằng cối quay chứ không phải các loại bản lề như cửa gỗ hiện đại. Cửa bức bàn cũng có thể được tháo rời và di chuyển rất tiện dụng khi nhà có công việc. Hơn nữa, loại cửa này cũng không bị xệ cánh dù được làm bằng các loại gỗ và có trọng lượng khá nặng.

Kích thước và bản vẽ cửa bức bàn

Mỗi kiểu nhà gỗ sử dụng cửa bức bàn sẽ có kích thước thiết kế khác nhau. Tuy nhiên, điều cần đảm bảo là các mẫu cửa phải có tỉ lệ hợp lý, chiều cao từ nền nhà đến bậc cửa và khoảng cách ở phía trên phải cân đối hài hòa. Điều này giúp cho người đi lại thoải mái và tổng thể được đẹp mắt nhất. Trong quá  trình thiết kế các mẫu nhà gỗ cần tính toán để đưa ra được bản vẽ cửa bức bàn đẹp và phù hợp nhất.

Chiều cao của mỗi cánh cửa sẽ thường được chia thành 5 khoảng. 3 phần nhỏ được đan xen cùng 2 phần có kích thước lớn hơn gọi là pano. Các lá pano này có thể để trơn hoặc đục chạm hoa văn.

Hoa văn trên cửa

Hoa văn được chạm khắc trên cửa bức bàn thể hiện tính cách và quan điểm cũng như vị thế của gia chủ. Có những mẫu được người thợ chạm khắc có tay nghề cao thực hiện rất cầu kỳ, tinh xảo; đôi khi có những gia chủ lại không thích chạm khắc hoa văn trên của mà lại để chơn hoặc chạm nhẹ, thể hiện phong cách sống giản dị, mộc mạc.

Để lựa chọn được bộ bức bàn phù hợp và đẹp mắt, bạn có thể tham khảo theo các tiêu chí dưới đây:

• Chất lượng gỗ làm cửa: Nên lựa chọn chất liệu gỗ tốt, cứng, có khả năng chống được mối mọc, ít bị cong vênh và chịu được nhiệt độ của thời tiết, điển hình như gỗ lim.
• Nên lựa chọn hoa văn được điêu khắc thủ công thay cho máy CNC. Những đường nét chạm khắc trên cánh cửa được thực hiện bởi những nghệ nhân có tay nghề cao sẽ toát lên được cái hồn cốt của bức họa. Trong khi đó hoa văn được tạo bằng CNC thoạt nhìn đã thấy kém tinh xảo hơn. 

Các loại cửa bức bàn

– Cửa pano ghép: được ghép từ các phần gỗ khác nhau là lá cổ và pano. Trong đó, có 03 khoảng nhỏ là cá cổ ở trên – giữa – dưới. Còn lại 02 khoảng lớn là pano cửa. Ở các mặt của pano được để trơn hoặc có chạm khắc hoa văn tinh tế.

– Cửa thượng song hạ bản: phần trên của cửa được đục hở hoặc tạo hình chấn song (thượng song), phía dưới là bản gỗ đặc (hạ bản). Loại cửa này thường được sử dụng ở các đình, đền, chùa hoặc miếu thờ ở Việt Nam.

Một trong những điểm thông minh và tinh tế mà cha ông ta đã nghĩ ra chính là thiết kế phần bậc hè và ngưỡng cửa cao hơn nền. Tưởng chừng như thiết kế không hề có ý nghĩa gì đặc biệt, nhưng nếu để ý chúng ta có thể thấy, nếu khách đi qua cánh cửa này buộc phải cúi đầu xuống. Việc cúi đầu này được coi là một phép lịch sự tối thiểu của khách đối với gia chủ, nó cũng thể hiện sự tôn trọng bề trên, người trong nhà

Về phần cánh cửa bức bàn, đường nét chạm khắc trên cửa đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo cao độ, phải là những nghệ nhân có tuổi đời mới có thể tạo nên được cái “hồn” cho mỗi đường viền, đường soi trên cánh cửa. Dù họa tiết quen thuộc nhưng nó thể hiện một sự cao quý, đài các, mang giá trị tinh thần cao như: họa tiết tùng – cúc – trúc – mai, long – linh –  quy – phượng,…

Ngoài ra việc lựa chọn gỗ tốt, loại gỗ cứng có khả năng chống mọt, điều kiện nhiệt độ, thời gian… nó còn đòi hỏi trình độ của người thợ khi thiết kế cửa bức bàn. Ngày nay, để phù hợp với lối sống hiện đại, phần họa tiết, chạm khắc dần được lược giản hơn, nhưng không vì thế mà làm mất đi vẻ đẹp truyền thống của kiến trúc nhà gỗ.

Tổng kết

Để chọn được mẫu cửa bức bàn đẹp thì ngoài những yếu tố kiểu dáng, hoa văn chạm khắc thì lựa chọn loại gỗ tốt, có khả năng chống mối mọt và bền theo thời gian cũng rất quan trọng. Điều này sẽ phù thuộc vào trình độ và tay nghề của người thợ làm cửa.